|
Historie
Langedijk: een jonge gemeente met rijke historie
Gemeente Langedijk bestaat precies zestig jaar. In de Tweede
Wereldoorlog, 1 augustus 1941, werden op bevel van de Duitse
bezetter de vier dorpen Oudkarspel, Noord-Scharwoude,
Zuid-Scharwoude en Broek op Langedijk samengevoegd tot een
gemeente. De vier dorpen bestaan al vele eeuwen en hebben een
bewogen geschiedenis. Hierover leest u straks meer. In het jaar
1990 werd een deel van Koedijk en het dorp Sint-Pancras bij
Langedijk gevoegd. De inwoners van Sint-Pancras, het zuidelijkste
dorp, kozen in dat jaar voor herindeling met Langedijk omdat zij
liever niet ingelijfd wilden worden bij Alkmaar. De gemeente
Langedijk kreeg daarmee een vijfde en zesde dorp erbij �n werd
een historisch grondgebied rijker. Want Sint-Pancras, dat vroeger
Vroonen heette, is het oudste dorp van de gehele gemeente. Uit
archeologische opgravingen blijkt dat het al bestond in het begin
van onze jaartelling en was gebouwd op een strandwal.
Tien eeuwen 'de lange dijk'
Zo'n duizend jaar geleden bestond ook het noordelijkste dorp van
onze gemeente, Oudkarspel. Tussen Oudkarspel en Vroonen lag
destijds een moerassig gebied vol meren en poelen, met her en der
wat klein geboomte. De zee stroomde er af en toe binnen. Eigenaar
graaf Dirk II (� 988) gaf het gebied als geschenk aan het
klooster St. Adelbert te Egmond. Waarschijnlijk in opdracht van de
monniken uit dat klooster werd duizend jaar geleden een 7,5
kilometer lange dijk gelegd tussen Vroonen en Oudkarspel. Of de
dijk nu bedoeld was als waterkering of als stukje wegverbinding
naar Schagen, daarover lopen de meningen uiteen. De dijk was in
eik geval aanleiding voor meer mensen om zich in dit gebied te
vestigen. Zo ontstond in het jaar 1063 het dorp Broek op
Langedijk. In oude geschriften vindt men het dorp Zuid-Scharwoude
voor het eerst genoemd in 1288 en Noord-Scharwoude in 1338. De
dorpen ontstonden allen rond een kapel: Broeckerspel, Sint
Pieterkerspel (Zuid-Scharwoude), Sint Janskerspel
(Noord-Scharwoude) en Outkerspel (kerspel=kerkdorpje). Het dorp
Vroonen is Sint Pancras gaan heten, nadat Vroonen in 1297 totaal
werd verwoest tijdens een opstand van West Friezen tegen hun
graaf. Op de resten werd een kapel gebouwd, gewijd aan de heilige
Sint Pancratius. In het jaar 1487 werd deze kapel een parochiekerk
en het omliggende dorp werd Sint-Pancras.
Duizend eilanden
De bewoners langs de lange dijk vonden hun bestaan in de veeteelt
en landbouw. Zij veranderden het moeras in een vruchtbaar
eilandenrijk door het graven van vaarsloten. Het opgegraven slib
gebruikten zij om stukjes land op te hogen. Toen langs de dijk
zoveel woningen waren gebouwd dat er geen enkele meer bij kon,
ging men op de dichtstbijzijnde eilanden bouwen, die te bereiken
waren via bruggetjes over de Voorburggracht. De constructie van de
gemeente (de Dorpsstraat als lang lint, nauwelijks zijwegen en
overal water) veroorzaakte een slechte bereikbaarheid over de weg.
Daardoor kwamen moderne ontwikkelingen in Langedijk later op gang
dan in de omgeving. In 1964 viel het besluit om de vaarpolder te
veranderen in rijpolder. De ruilverkaveling betekende een
belangrijke verandering. De meeste sloten werden gedempt, de
Voorburggracht veranderde in een belangrijke verkeersader. Het
bevolkingsaantal, lange tijd stabiel gebleven, groeide sterk. In
1415 telde Langedijk ongeveer 1200 inwoners. Vijf eeuwen Iater (in
1950) waren dit er 8437. Vijftig jaar later was dat aantal
verdrievoudigd, in 2000 werd een aantal van bijna 24.000 geteld
(nu inclusief de bevolking van Sint-Pancras). Langedijk is
uitgegroeid tot een moderne gemeente met een bloeiend
bedrijfsleven en vele gezellige verenigingen.
Historische gebeurtenissen
In het jaar 1415 verleende Willem de Zesde, hertog van Beieren en
beheerder van dit gebied, stadsrecht aan de vier dorpen van
Langedijk. In 1426 raakten wij echter het stadsrecht weer kwijt,
na een verloren strijd van Willems dochter Jacoba van Beieren
tegen haar rivaal Philips van Bourgondi�.
Aan het begin van de 6e eeuw intensiveerde de tuinbouw, na
herhaaldelijk uitbreken van veepest met grote sterfte onder het
vee. Veel onbenutte graseilanden werden omgezet in akkers: De
producten uit dit gebied waren onderrneer uien, wortelen en rapen.
De Kleimeer, nu een natuurgebied, werd in 1567 drooggemalen en de
Diepsmeer in 1595. Van de vele molens die hier ooit voor de
droogmaling zorgden, zijn er twee overgebleven; de Twuyvermolen in
Sint Pancras en de molen aan de Oosterdijk in Broek op Langedijk.
In 1573 werd de Langedijk en met name het dorp Sint-Pancras
betrokken bij het door de katholieke Spanjaarden begonnen Beleg
voor Alkmaar. Sint-Pancras werd bezet door duizenden huurlingen
tot de Spanjaarden op 8 oktober het beleg opgaven. In 1799 werd de
Langedijk betrokken bij de oorlog die destijds in Noord-Holland
werd uitgevochten tussen de revolutionaire Fransen en Bataven
enerzijds en de stadhoudersgezinde Engelsen en Russen anderzijds.
Het Regthuis in Oudkarspel werd kapot geschoten en ook het kasteel
van de ambachtsheer aldaar. De Nederlands Hervormde kerk van Broek
op Langedijk werd door de Fransen gebruikt als paardenstal. De
kerk stond destijds wat verlaten, omdat in 1793 bij een grote
brand ruim veertig huizen, het raadhuis, de school en herberg van
Broek op Langedijk volledig in de as waren gelegd. Na de oorlog
werden deze weer opgebouwd, ook werd een nieuw Regthuis (raadhuis)
in Oudkarspel neergezet. Het Regthuis is tegenwoordig een museum
en thuishaven van de stichting Langedijker Verleden.
De laatste oorlog die in Langedijk sporen heeft nagelaten is de
Tweede Wereldoorlog. Bij de bevrijding in 1945 bleken zesentwintig
Langedijkers door het oorlogsgeweld te zijn omgekomen. Hun namen,
in 1998 aangevuld met die van Indi� en Koreastrijders, zijn te
lezen bij het monument De Stier in Noord-Scharwoude. Langs de
spoorlijn in Sint-Pancras staat ook een monument. Ter herinnering
aan twintig Nederlandse gevangenen die hier in het voorjaar van
1945 werden gefusilleerd.
Een hoogtepunt in de recente geschiedenis van Langedijk zijn de
Negen Eeuwen Feesten die in 1980 werden gevierd met vele
festiviteiten. De Beddenrace te Noord-Scharwoude en de Vrijmarkt
te Broek op Langedijk werden toen voor het eerst gehouden en
bestaan nu nog. Andere bekende festiviteiten in Langedijk zijn de
Gondelvaart te Koedijk en de Nazomerfeesten van Sint-Pancras.
Bedrijvigheid
In Oudkarspel bevinden zich twee van de oudste bedrijven in
Langedijk. Verzekeringsmaatschappij 'De Noordhollandsche van 1816'
en Houthandel Eecen. Beide bedrijven zijn opgericht door Cornelis
Eecen en leiden al bijna twee eeuwen een bloeiend bestaan. Een
belangrijk groenteverwerkingsbedrijf in Zuid-Scharwoude bestaat
ruim een eeuw: Kramers Zuurkool, opgericht in 1888. Het is de enig
overgebleven zuurkoolfabriek van de reeks die ooit in Langedijk
hebben gestaan. De agrarische historie van Langedijk leeft voort
in museum Broeker Veiling, de oudste groenteveiling ter wereld.
Ten westen van het museum vindt men het gelijknamig winkelcentrum.
Verder telt Langedijk vele winkels langs de Dorpsstraat en
Bovenweg. Ook telt Langedijk enkele grote bedrijventerreinen: De
Mossel en De Wuyver in Noord-Scharwoude en Zuiderdel in Broek op
Langedijk. Bekende grote bedrijven zijn chipsfabriek Smiths Food
Group, NMA (Nederlandse Machinefabriek Alkrnaar), koekfabriek De
Aviateur, machinefabriek Komen en Kuin. De in 1994 begonnen
samenwerking tussen de gemeenten Langedijk, Alkmaar en
Heerhugowaard (HAL) leidde niet alleen tot bedrijfstoename, ook
het aantal woningen nam in rap tempo toe. De nieuwste woonwijk is
Mayersloot west in Zuid-Scharwoude. De eerste bouwfase van 600
woningen wordt momenteel afgerond.
Bovenstaande tekst is overgenomen
uit de gemeentegids van Langedijk
(editie 2000 - 2001)
|
